បើយើងពឹងផ្អែកលើបទភ្លេង និងទំនុកច្រៀងនៃវង់ភ្លេងអារក្សដែលក្រុមអ្នកស្រាវជ្រាវ តន្រ្តីខ្មែរយល់ថា ជាវង់ភ្លេងខ្សែដែលកើតមុនគេ ដូចគ្នានឹងគ្រឿង ដំគងកាប់ក្របីរបស់បងប្អូនជនជាតិ ដែរនោះ ជាតន្ត្រីសម្រាប់បម្រើពិធីផ្សេងៗ ៖ បូជាអារក្សអ្នកតា ដែលជាជំនឿរបស់ខ្មែរដើម ហើយដែលកើតមានតាំងពីមុនសម័យព្រះពុទ្ឋសាសនានិងព្រហ្មមញ្ញសាសនារហូតចូលមកកម្ពុជា “៣០៩ឆ្នាំ មុនគ.ស” នេះ….
ម្យ៉ាងទៀត បើយើងពឹងផ្អែកលើទំនុកច្រៀង បទភ្លេងនៃវង់ភ្លេងប្រពៃណី(ភ្លេងការ) ដែលក្រុមអ្នកស្រាវជ្រាវយល់ថាកើតមានតាំងពីសតវត្សរ៍ទី១ នៃគ្រឹស្តសករាជ គឺក្នុងពេលដែលរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ មង្គលការ ព្រះថោងនិងនាងនាគ (ហ៊ុនទៀន និងនាងលីវយី ឬព្រះនាងសោមាកូនព្រះច័ន្ទ្រ) ហើយដែលមានបទមួយចំនួនទាក់ទងនឹងប្រវត្តិសាស្រ្ត ដូចជា បទព្រះថោងនាងនាគ នាគព័ន្ធ ជាដើម យើងឃើញថាកំនាព្យខ្មែរដែលកើតមានមុនគេ គឺបទពាក្យ ៤ ដែលក្នុងមួយល្បះខណ្ឌមាន ៤ឃ្លា និងក្នុងមួយឃ្លាមាន ៤ព្យាង្គ ស្មើគ្នា។
រហូតមកដល់ចុងសតវត្សទី៦ ដើមសម័យចេនឡា ទើបយើងឃើញមាន៤ទម្រង់កំណាព្យមួយបទទៀត កើតឡើង ៖ ឈ្មោះបទបថ្យាវត្តគឺក្នុង១ល្បះមាន៤ឃ្លា និងក្នុង១ឃ្លាមាន៨ព្យាង្គ… ប៉ុន្តែការចាប់ចុងចួន មិនដូចពាក្យ ៨ ដែលកើតសម័យក្រោយទេ។
នៅក្នុងរឿងរាមកេរ្តិ៍ពីខ្សែ១ ដល់ខ្សែ១០ ដែលកើតមាននៅសម័យអង្គរគេឃើញមានទម្រង់កំណាព្យ ៥បទទៀត កើតឡើងគឺ ៖
- បទកាកគតិ៖ ដែលក្នុង១ល្បះខណ្ឌ មាន៧ឃ្លា និងក្នុង១ឃ្លាមាន៤ព្យាង្គស្មើគ្នា។
- បទព្រហ្មគិតិ ៖ ១ល្បះមាន៤ឃ្លា – ឃ្លាទី១មាន៥ព្យាង្គ ឃ្លាទី២មាន៦ព្យាង្គ ឃ្លាទី៣មាន៥ព្យាង្គ និងឃ្លាទី៤មាន៦ព្យាង្គ។
- បទពំនោល៖ ១ល្បះមាន២ឃ្លា – ឃ្លាទី១មាន៦ព្យាង្គ ឃ្លាទី២មាន៤ព្យាង្គ និងឃ្លាទី៣មាន៦ព្យាង្គ។
- បទបន្ទោលកាក ៖ ១ល្បះមាន៤ឃ្លា – ឃ្លាទី១មាន៤ព្យាង្គ ឃ្លាទី២មាន៦ព្យាង្គ ឃ្លាទី៣មាន៤ព្យាង្គ ឃ្លាទី៤មាន៦ព្យាង្គ។
- បទភុជង្គលីលា៖ ១ល្បះមាន៣ឃ្លា – ឃ្លាទី១មាន៦ព្យាង្គ ឃ្លាទី២និងទី៣មាន៤ព្យាង្គ។
ទម្រង់កំណាព្យទាំង៥ខាងលើមានតាំងពីសម័យអង្គរមកម្ល៉េះ ប៉ុន្តែគេពុំទាន់ឃើញប្រើឈ្មោះនៅឡើយ។ រហូតមកដល់សតវត្សទី១៥ ឆ្នាំ១៤៩៨ ក្នុងល្បើកអង្គររបស់អ្នកប៉ាង ទើបកំណាព្យដដែលនេះមានប្រើឈ្មោះជា កាកគតិ ព្រហ្មគីតិ ពំនោល បន្ទោលកាក និងភុជង្គលីលា។
នៅក្នុងរឿងរាមកេរ្តិ៍ ពីខ្សែ៧៥ ដល់៨០ ដែលជាស្នាដៃបន្ត ហើយដែលអ្នកស្រាវជ្រាវអក្សរសាស្ត្រជាតិយល់ថាជាស្នាដៃកើតក្រោយ សម័យអង្គរ ឬក៏ក្រោយពេលជ្រួលច្របល់ចលាចល ព្រោះសៀមលុកលុយក្រុងអង្គរនោះ គេឃើញមានកំណាព្យថ្មីមួយទៀត គឺបទពាក្យ៦ ដែលក្នុង១ល្បះមាន៤ឃ្លា ក្នុង១ឃ្លាមាន៦ព្យាង្គស្មើគ្នា។
មកដល់សម័យចតុមុខចាប់ពីពេលដែលព្រះបាទពញ៉ាយ៉ាតប្តូររាជធានីពីអង្គរមកតាំងនៅ ស្រីសន្ឋរ រួចមកភ្នំពេញ និងការផ្លាស់ប្តូរទីក្រុងចុះឡើង ពីភ្នំពេញទៅលង្វែក ពីលង្វែកទៅឧត្តុង្គនិងកន្លែងដទៃជាច្រើនទៀត រហូតដល់សម័យនរោត្តមប្តូរទីក្រុងពីឧត្តុង្គមកភ្នំពេញ… ដល់សព្វថ្ងៃនេះ គេឃើញមានកំណាព្យជាច្រើនទៀតបានកើតឡើង។
- បទពាក្យ ៧ ៖ ក្នុង១ល្បះមាន៤ឃ្លា ក្នុង១ឃ្លាមាន៧ព្យាង្គ
- បទពាក្យ ៨ ៖ ក្នុង១ល្បះមាន៤ឃ្លា ក្នុង១ឃ្លាមាន៨ព្យាង្គ
- បទពាក្យ ៩ ៖ ក្នុង១ល្បះមាន៤ឃ្លា ក្នុង១ឃ្លាមាន៩ព្យាង្គ
- បទពាក្យ ១០ ៖ ក្នុង១ល្បះមាន៤ឃ្លា ក្នុង១ឃ្លាមាន១០ព្យាង្គ
- បទពាក្យ ១១ ៖ ក្នុង១ល្បះមាន៤ឃ្លា ក្នុង១ឃ្លាមាន១១ព្យាង្គ
ក្រៅពីនេះនៅមានកំនាព្យជាច្រើនទៀតដែលខាគេហទំព័រមិនអាចរ៉ាយរ៉ាប់រាយរាប់បាន ដូចជា គោព័ន្ឋស្នឹង រមាំងដើរព្រៃ ជាដើម ៕
ប្រភព៖ Wikipedia
មតិយោបល់