ឯកសារចិនជាច្រើនបានបញ្ជាក់ថា មនុស្សនៅសម័យអាណាចក្រភ្នំមានសម្បុរខ្មៅ សក់រួញអង្គាដីរូបច្រើនមិនសូវបាន។ ពត៌មានប៉ុណ្ណោះអាចប្រាប់យើងពីលក្ខណៈនរវិទ្យារបស់ជនជាតិខ្មែរ-មនជាទូទៅ និងជាពិសេស របស់ជនជាតិខ្មែរយើងនេះផងដែរ។ ដែលចិននិយាយថាមានសម្បុរខ្មៅ ក្តី រូបច្រើនមិនសូវបាន បើនិយាយប្រៀបធៀបទៅនឹងលក្ខណៈជនជាតិចិន។ ប៉ុន្តែដោយកង្វះឯកសារជាភាសាខ្មែរនៅសម័យនោះ ទើបអក្នសិក្សាស្រាវ ជ្រាវបានបញ្ចេញទស្សនៈប្លែកៗ ចំពោះម្ចាសដើមនៃអាណាចក្រភ្នំ អក្នខ្លះយល់ថារដ្ឋនេះជារដ្ឋឥណ្ឌា អក្នចខ្លះទៀតយល់ថាជារដ្ឋមន ឫ ខ្មែរ-មន និងអក្នខ្លះយល់ថាជាម៉ា់ឡាយ៉ូទៅវិញ។ តែតាមការពិតជាតិសាសន៍ទាំងនេះ សុទ្ធសឹងតែបានរស់នៅក្នុងអាណាចក្រភ្នំជាមួយគ្នាទាំងអស់ ហើយមានអក្នខ្លះជាអក្នកាន់អំណាចគ្រប់គ្រងគេ(ខ្មែរ និងឥណ្ឌាខ្លះ) ឯអក្នឯទៀតត្រូវបានគេគ្រប់គ្រងវិញ(មន ម៉ាឡាយូ)។
ឯកសារចិនបាននិយាយទៀតថា មនុស្សនៅសម័យអាណាចក្រភ្នំច្រើន លែងខ្លួន អក្នក្រស្លៀកសារុងអំបោះដើរជើងទទេ រីឯអក្នមាន និងនាម៉ឺនវិញស្លៀកសារុងចរបាប់ពាក់ស្បែងជើង។ ផ្ទះសង់ខ្ពស់ពីដីប្រក់ស្លឹកចាក ដែលដុះនៅមាត់សមុទ្រហើយមានការតុបតែង។ ផ្ទះទាំងនោះសុទ្ធតែសង់ពីឈើ ដែលគេកាប់យកមកពីក្នុងព្រៃ មានរបងពទ្ធជុំវិញ ហើយផ្តុំគ្នាជាភូមិ ដែលមានផ្ទះពី៥០ ទៅ៦០ផ្ទះ ដោយមានស្រះមួយសម្រាប់យកទឹករួមគ្នា។
មនុស្សនៅសម័យអាណាចក្រភ្នំគ្មានគំនិតរញិមរញ៉ាំ ត្រង់ណាស់មិនចេះលួចទេ មានការប៉ិនប្រសប់ ហើយខិល ព្រោះចូលចិត្តចាប់យកមនុស្សនៅក្រុងជិតខាង ដែលមិនគោរពរាប់អានខ្លួនមកធ្វើជាខ្ញុំកំដរ។ នៅពេលទំនេរគេចូលចិត្តលេងប្រជល់មាន់ និងប្រជល់ជ្រូក។
សង្គមអាណាចក្រភ្នំជាសង្គម ” មេនិយម” គឺគេចាត់ទុកស្ត្រីជាធំនៅក្នុងគ្រួសារក៏ដូចជាសង្គមជាតិផងដែរ ៖ រឿងព្រះនាងលីវយី លើកទ័ពទៅតទល់ និងព្រះបាទហ៊ុនទៀនជាភស្តុតាងស្រាប់។ ឯកសារចិនបាននិយាយបន្តទៀតថា ពិធីបុណ្យការ និងបុណ្យសព្វមានលំនាំដូចនៅលីនយី ហើយបានបញ្ជាក់ថានៅស្រុកនោះគឺស្រីទៅដណ្តឹងប្រុស បើដូចច្នោះអក្នស្រុក”ភ្នំ” សម័យនោះច្បាស់ជានៅនិយមឲស្រីទៅដណ្តឹងប្រុសនៅឡើយ។ នេះជាធាតុមួយទៀតសម្រាប់បញ្ជាក់ពីអត្ថិភាពនៃលទ្ធិ “មេនិយម” ទៀតដែរ។ ចំពោះរឿងនេះពួកចិនបានកតើសម្គាល់ទៀតថា នៅក្នុងគ្រួសារពួកស្រីប្រុសអាចទាក់ទងគ្នាបានតាមទំនើងចិត្ត។
ក្នុងករណីកាន់ទុក្ខ គេត្រូវកោរសក់ និងកោរពុកមាត់ ឯវិធីរំលាយសពមាន៤យ៉ាងគឺ៖
១.បោះសពចោលទៅក្នុងទន្លេ
២.បូជាដោយភ្លើង
៣.យកសពទៅកប់
៤.យកសពទៅដាក់ចោលក្នុងព្រៃស្មសានឲសត្វស៊ី
ក្នុងករណីបូជាដោយភ្លើង គេតែងតែប្រមូលធាតុដែលនៅសល់យកទៅដាក់ក្នុងកោដ្ឋមួយបិទជិត ហើយយកទៅបោះចោលក្នុងទឹកទនេ។ បើជាព្រះមហាក្សតកោដ្ឋត្រូវធ្វើពីមាស បើជានាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រី គេប្រើកោដ្ឋធ្វើអំពីប្រាក់ ហើយបើជាប្រជារាស្ត្រសាមញ្ញគេប្រើកោដ្ឋដី ។ អក្នស្រុកសម័យអាណាចក្រភ្នំចូលចិត្តរកវិធីអស្ចារ្យដើម្បីស្វែងរកកាពិត។ កាលណាមានបាត់របស់អ្វីមួយ គេក៏យកបាយមួយពំនូតទៅដាក់នៅចំពោះមុខព្រះភ័ក្ភ្រទេព្តា រួចគេអង្វរសូមឲព្រះអង្គជួយបង្ហាញមុខជនទុច្ចរិត។ ស្អែកឡើងគេយកបាយទៅចែកឲពួកខ្ញុំនៅក្នុងផ្ទះបរិភោគ: ក្នុងមាត់របស់ចោរនឹងមានឈាមហូរយ៉ាងជាក់ស្តែង ហើផយវាមិនអាចទំពារបាយបានទៀតផង ឯមាត់របស់ចោរទៀតត្រូវបាយនោះអាចរអិលទៅក្នុងមាត់បានយ៉ាងស្រួល។ ម្យ៉ាងទៀតបើកាលណាមានជនជាប់ចោទ គេឲជននោះអត់បាយ៣ថ្ងៃ រួចគេតម្រូវឲលូកយកវត្ថុផ្សេងៗចេញពីទឹកកំពុងពុះ ឫកាន់ពូថៅច្រវ៉ាក់ដុតក្រហមដើរ៧ជំហ៊ាន។ បើមានកំហុសរមែងដៃជននោះក្តៅរលាករលួយ ផ្ទុយទៅវិញបើជននោះគ្មានកំហុសគឺគ្មានហ្មងអ្វីទាំងអស់៕
មតិយោបល់